Thursday, November 16, 2006

डिपार्टमेंट <-> ऍडवायज़र <-> बडवायज़र <-> अपार्टमेंट (२)

अपार्टमेंट ते डिपार्टमेंट हे अंतर पायी चालत अवघे दहा मिनिटांचे आहे. मात्र मनुष्य हा समाजशील प्राणी आहे, या तत्त्वाला जागून ते दहा मिनिटांचे चालणेही समूहात पार पाडायचे हा आमचा अलिखित नियम आहे. समूहात चालण्याचे फायदे म्हणजे रस्त्याने येणाऱ्याजाणाऱ्या गोऱ्या मडमांकडे पाहून आपल्याच भाषेत टीकाटिप्पणी करता येते (हो आता पक्षीनिरीक्षण वगैरे म्हणून आपणच आपली लाज का काढा!) एकट्याने गेल्यास, प्रयत्नपूर्वक आणि धीराने आपण चोरटी नजर भिरभिरवावी, आणि नेमके त्याच क्षणी तिने आपल्याकडे पाहून मधाळ हसू फेकले की आपण हिट विकेट व्हावे, अशी आपली गत होण्याइतकी कच्ची फलंदाजी कोणत्याही भारतीयाकडून चँपिअन्स ट्रॉफी वगळता इतरत्र केली जाऊ नये. समूहात चालण्याचा दुसरा एक फायदा म्हणजे तोंडाने अखंड (मार्गदर्शनयुक्त)बडबड करणारा तो सिनिअर आणि त्याच्या बाजूने आणि मागून चालणारे, मन लावून ऐकणारे, हसणारे-खिदळणारे ज्युनिअर्स असे चित्र फ्रेशर्सच्या मनात पक्के बसते आणि आपल्याविषयीचा आदर दुणावतो. ३:५० चे लेक्चर असेल, आणि घरी तुम्हाला पावणेचारास जाग आली, तर पायी चालण्यात वेळ न घालवता एक तर पुन्हा झोपून लेक्चर बंक करावे किंवा धावतपळत बस पकडून डिपार्टमेंट गाठावे. परीक्षेच्या काळात चित्र जरासे आशावादी दिसते. म्हणजे विद्यार्थी हातात पुस्तके, नोट्स किंवा तत्सम काहीतरी घेऊन डिपार्टमेंटला जाताना दिसतात. लोकांमधल्या सलीम अलींची जागा त्यांच्यात्यांच्यातल्या विद्यार्थ्यांनी घेतलेली असते, हाच काय तो आशादायी फरक.
डिपार्टमेंटची इमारत म्हणजे आमचे महाविद्यालय ही तीन मजली छोटेखानी पण तरीही डौलदार इमारत. लाल विटांचे बांधकाम, रेखीव रचना आणि उत्तम अंतर्सजावट. प्रांगणात निरनिराळी हिरवीगार झाडे, विविधरंगी फुले आणि दूरवर पसरलेली हिरवळ. बासरीवादकांसाठी धूर सोडायच्या खास जागा, कटाक्षाने स्वच्छता पाळणाऱ्या अमेरिकन वृत्तीशी अनुरूप अशी जागोजागी केलेली कचराकुंड्यांची सोय, ज्यांना टॉयलेट्स म्हणण्याची लाज वाटावी अशी स्वच्छ प्रसाधनगृहे, अशा अनेक सोईंनी नटलेली डिपार्टमेंटची इमारत. या इमारतीत इलेक्ट्रिकल व संगणकीय अभियांत्रिकी (Electrical & Computer Engineering किंवा ECE) आणि संगणक विज्ञान (Computer Science किंवा CSC) या दोन डिपार्टमेंट्सचा कारभार चालतो. त्या त्या डिपार्टमेंट्सशी संलग्न असणाऱ्या प्राध्यापक वर्गाची, प्रशासकीय कर्मचारी, विभागप्रमुख यांची कार्यालये, अद्ययावत सुविधांनी सुसज्ज अशा लहानमोठ्या प्रयोगशाळा नि त्यांत काम करणारे विद्यार्थीमजूर, प्राध्यापकांना संशोधनात तसेच अध्यापनात सहाय्य करणारे मोजके नशीबवान विद्यार्थी असं विश्व हे प्रत्येक डिपार्टमेंटची जान आणि शान आहे. विद्यार्थ्यांना अभ्यास करण्यासाठी प्रत्येक मजल्यावर विस्तीर्ण स्टुडंट्स लाउंज आहे. अभ्यास करताना झोप आली किंवा घरची अर्धवट झोप पूर्ण करायची असेल, तर त्यासाठी आरामशीर सोफासेट्स आहेत. एकाच चवीचे अनेक पदार्थ वेगवेगळ्या नावाने, आणि जवळपास सारख्याच चढ्या दराने विकणारे उपाहारगृह आहे. अभ्यास करताकरता तोंडाला चाळा म्हणून चॉकलेट, बबलगम, झालेच तर वेफर्स, कुकीज नि सोडा विकणारी व्हेंडिंग मशीन्स आहेत. विविध क्षेत्रांतील प्रज्ञावंतांची व्याख्याने आयोजित करण्यासाठी मोठी सभागृहे आहेत. आणि आम्हा विद्यार्थ्यांसाठी काशी-रामेश्वर किंवा मक्का-मदीना या तीर्थक्षेत्रांच्या तोडीच्या असलेल्या लेक्चर रूम्स आहेत.
डिपार्टमेंटमधली लेक्चर्स म्हणजे नुसती लेक्चर्स नसून एक आनंदमेळावा असतो. लेक्चरच्या वेळा या त्या वेळापत्रकाप्रमाणे न पाळता, स्वतःच्या सोईप्रमाणे पाळायच्या, हे येथील शिक्षणव्यवस्थेचे मूलभूत तत्त्व असल्याने ज्या दिवशी एखादा गृहपाठ सुपूर्त करायचा असेल किंवा तपासून मिळणार असेल, प्रॉजेक्ट सुपूर्त करायचे असेल किंवा प्राध्यापकांचे व्याख्यानच तसे अगदी महत्त्वाचे असे, त्यावेळी ठरलेल्या वेळापत्रकाप्रमाणे हजेरी लावावी. अन्यथा चारच्या लेक्चरला तुम्ही साडेचार-पावणेपाचाला जरी वर्गात गेलात, तरीही प्राध्यापकांसकट कोणालाही याचे सोयरसुतक नसते. त्यातून मध्येच भूक किंवा तहान लागली, तर बाहेर जाऊन खाणेपिणे वर्गात आणून खाता येते. म्हणजे तहानभूकही भागते आणि व्याख्यानातही अडथळा येत नाही. भारतात शिकताना भर वर्गात करंगळी वर करून लघुशंका उपस्थित करताना, शंभर वेळा केलेल्या विचाराने नकोसा झालेला जीव चेहऱ्यावर लगेच उमटायचा. इकडे तसा बाका प्रसंग येत नाही. सरळ उठून मोकळ्या मनाने मोकळे होण्यासाठी वर्गाबाहेर पडायचे. लेक्चरला बसून याहू किंवा गूगलवर बिनदिक्कत गप्पाही मारता येतात. अर्थात, ज्यांच्या व्याख्यानाच्या वेळेस असे सौभाग़्य लाभावे, अशी मंडळी फाऱ नाहीत पण तरीही कितीही चांगल्या-वाईट, ज्येष्ठ-कनिष्ठ प्राध्यापकांच्या व्याख्यानांना आंतरजालावरील निरोपकांवर नि चावड्यांवर हजेरी लावणारी मंडळी तर बरीच आहेत. आमची एक मैत्रीण तर निरोपकांवर "in lecture" असा फलक लावून गप्पा छाटते. गेलाबाजार मुद्दामहून एखाद्या चायनीज विद्यार्थ्याशी अस्खलित इंग्रजी बोलण्याचा खोडसाळपणा करून मग त्याच्या चेहऱ्यावरचे बावरलेले भाव पाहून सुवर्णपदक मिळवल्याच्या थाटात आमच्याकडे बघते. चायनीज विद्यार्थी तसे मूळचे हुशार; पण बिचारे संवाद साधण्यात भाषेमुळेच कमी पडतात. हिने किंवा इतर कोणीही शुद्ध इंग्रजीतून विचारलेल्या प्रश्नांना उत्तरादाखल चायनीज विद्यार्थी डोळे मिटून, आणि सगळेच्या सगळे बत्तीस दात दाखवून जातिवंत हसला, ही खुशाल त्याला काही न समजले असल्याची पोचपावती समजावी. मात्र अमेरिकन असोत किंवा चायनीज किंवा इतर कोणी. सगळे विद्यार्थीवर्ग एककेकांशी सौहार्दपूर्ण वागतात, हे पाहून आनंद होतो आणि आपण परदेशी विद्यार्थी असल्याचा सावधपणा जरा निवळतो.
Engineering is a dry field world over या वाक्याची प्रचिती डिपार्टमेंटमधील मुलींकडे पाहून येते. पण डिपार्टमेंटल सोशल्स, हॅलोविन नि थँक्सगिव्हिंग अशा प्रसंगी आजवर कधीही न दिसलेली फुलपाखरं दिसू लागतात. आपल्याकडे मोठमोठ्या राजकीय पक्षांच्या प्रचारसभांना जशी गाडी भरून माणसं आणतात, तसेच अशा खेळकर आयोजनांना जास्तीत जास्त प्रतिसाद लाभावा, म्हणून विद्यापिठाच्या विद्यार्थी संघटनेमार्फतच अशी 'मार्केटिंग स्ट्रॅटेजी' वापरली जाते की काय, असे वाटते. पण अशा खेळीमेळीच्या प्रसंगी विभागप्रमुख, प्राध्यापक, प्रशासकीय तसेच इतर कर्मचारी वर्ग आणि अर्थातच विद्यार्थी हे सगळे एकत्र येण्याचा आनंदसोहळा आणि त्याचाच एक भाग होणारे आमच्यासारखे अनेक आंतरराष्ट्रीय विद्यार्थी समुदाय या गोष्टी सारख्यासारख्या होत नसतात. दिवाळी, होळीसारखे कार्यक्रम स्थानिक भारतीय विद्यार्थी संघटनेमार्फत डिपार्टमेंटच्याच आशीर्वादाने इमारतीच्या मोठ्या प्रांगणातली जागा मिळवून राबवले जातात. त्याचबरोबर विविध कंपन्यांची माहितीसत्रेही डिपार्टमेंटमध्येच आयोजित केली जातात. अशा अनेक माहितीसत्रांना भारतीय विद्यार्थ्यांचा भरघोस पाठिंबा मिळतो. कारण असा पाठिंबा मिळवण्यासाठी 'फ्री फूड' ची खिरापत कंपन्यांनी जाहीर केलेली असते. संगणक विज्ञानाचे आमच्यासारखे विद्यार्थी खास ग्रीक आणि अरेबियन जेवणासाठी कुठल्याशा बांधकाम क्षेत्रातील कंपनीच्या माहितीसत्राला केवळ हजरच राहून नव्हे, तर तिच्या प्रतिनिधिंशी 'अमेरिकेतील सध्या हाती घेतलेले बांधकाम प्रकल्प आणि त्यातील रोजगाराच्या संधी' या विषयावर चर्चा करून आल्याचीही उदाहरणे आहेत. एखादी कंपनी भारतीय जेवण किंवा फुकटचा पापा जॉन्स पिझ्झा देणार असेल, किंवा गो पाक्स उपाहारगृहाच्या रविंदरकाकू दिवाळीनिमित्त सात डॉलरमध्ये अमर्याद बफे घोषित करतील तर ही माहिती समस्त भारतीय विद्यार्थी समुदायाला संघटनेच्या सामाईक ई-पत्राद्वारे कळवण्याचे सत्कार्यसुद्धा सगळ्या डिपार्टमेंट्सचे भारतीय विद्यार्थी इमानेइतबारे करत असतात. क्वचितप्रसंगी जेव्हा दैवाला मानवणार नाही, तेव्हा उलटा अनुभवही येतो. म्हणजे डिपार्टमेंटतर्फेच आयोजित केलेल्या सोशल मध्ये बार्बेक्यू आहे म्हणून उत्साहाने रांगेत उभे रहावे आणि प्रत्यक्षात वाढून घेण्याची पाळी आली, की तिकडे बीफ सोडून काहीही नाही, या सत्याचा साक्षात्कार व्हावा इथवर परिस्थिती ओढवते. अर्थात असे प्रसंग क्वचितच येतात, पण आले की झक मारत घरी जाऊन स्वयंपाक करावा लागतो किंवा जवळच्याच बर्गर किंग, किझनोज किंवा सबवेची वाट धरावी लागते.
अपार्टमेंट ते डिपार्टमेंट नि परत अशा प्रवासातला ऍडवायजरचा टप्पा तसा निरनिराळ्या किश्शांनी परिपूर्ण आणि कधीही चुकवू नये, असा असतो. त्याबद्दल पुन्हा कधीतरी. डिपार्टमेंटमध्येच बसून हे प्रवासवर्णन लिहीत असल्याचा आसुरी आनंद समस्त मनोगतींशी वाटून घेता येतोय, हेही नसे थोडके ;)

Wednesday, November 15, 2006

अपार्टमेंट <-> डिपार्टमेंट <-> ऍडवायज़र <-> बडवायज़र (१)

लेखाचे शीर्षक किंवा त्यातील शब्द अमेरिकेत राहणाऱ्या मनोगतींसाठी तरी नवीन नसावेत. आणि ज्यांना हे शब्द परिचयाचे नाहीत, त्यांची यथावकाश त्यांच्याशी (चांगलीच!) ओळख होईल, याबाबत खात्री बाळगावी. या शीर्षकातील '<->' या चिन्हाकडे "टू अँड फ़्रो" या अर्थाने बघावे; म्हणजे त्यावरून लेखकाच्या व त्याच परिस्थितीत दिवस काढणाऱ्या इतर अनेकांच्या दैनंदिन प्रवासाची (खरे तर परिस्थितीची!) कल्पना येईल. मुंबईकर चाकरमानी घर ते नोकरी, नोकरी ते घर असा प्रवास करतात. पण त्या दैनंदिन प्रवासाची गोडी अनुभवणारे कुणी अपूर्वाई, पूर्वरंग किंवा तत्सम लिहिण्याच्या फंदात पडत नाहीत. इकडे विद्यार्थी(दशेत) जीवन जगणाऱ्या बऱ्याच ज़णांचा प्रवास अपार्टमेंट ते डिपार्टमेंट ते ऍडवायज़र ते बडवायज़र आणि परत असा असतो. त्याच प्रवासवर्णनाचा हा पहिला भाग.
अपार्टमेंट म्हणजे किमान सहा मज़ल्यांची (उत्तुंग?) इमारत ही भारतीय व्याख्या अमेरिकेतील अपार्टमेंट्सनी चुकीची ठरवली. दोन बेडरूम्स विथ ऍटॅच्ड बाथरूम्स, एक हॉल, आणि स्वयंपाकघर (२ बीएचके) च्या सदनिकेस अपार्टमेंट म्हणतात, ही व्याख्या मी अमेरिकेतच येऊन शिकलो. वास्तविक शिक्षण पूर्ण होईपर्यंत दैनंदिन जीवनक्रमात अंग टेकायला मिळणारी धर्मशाळा यापलीकडे अपार्टमेंटचे महत्त्व फारसे काही नाही. त्यातूनही दुर्दैवाची गोष्ट अशी, की धर्मशाळेत निदान फ़ुकटात तरी अंग टाकता येते; अपार्टमेंटमध्ये झोपायला आपल्याला भाडे द्यावे लागते. वर घरमालकांची करडी नज़र असतेच... ए सी नीट आहे ना, कार्पेटची नासधूस केलेली नाही ना, चारपेक्षा जास्त लोक घरात राहत नाहीत ना.....या सगळ्याला सांभाळत दिवस काढायचे. इकडे आलो, तेव्हा बाकीचे घरसोबती (शाळेतले ते शाळासोबती तसे एकाच अपार्टमेंटमध्ये राहणारे घरसोबती) आधीच येऊन त्यांनी एक अपार्टमेंट बुकही करून टाकले होते. त्यामुळे इथल्या कुणा सिनिअरकडे विस्थापितासारखे तात्पुरते राहण्याची पाळीही आली नाही. आणि वसाहतीतील सगळ्यात स्वस्त अपार्टमेंट मिळाले म्हणून सगळेच खूश! बॅगा घेऊन आत पाऊल टाकले न टाकले तोच दोन सोफ़ासेट, दूरदर्शन संच, म्युझिक सिस्टम दृष्टीस पडल्यावर तर डोळ्यांत आनंदाश्रू तरळले! मात्र लवकरच "ये सब वो सुंदर, विक्रांत वगैरे लोगोंका है और यहांसे जानेवाला है" हे कळले, आणि हिरमुसायला झाले. नाही म्हणाला म्युझिक सिस्टम मालकीणबाईंची स्वतःची आहे, आणि ती घरातच राहणार आहे हे कळले, आणि फूल ना फुलाची पाकळीचे समाधान झाले.
जेटलॅग्ड अवस्थेतील पहिली झोप काढून दुसऱ्या दिवशी उठलो आणि आळोखेपिळोखे देत दार उघडून बाहेर गेलो. डोळे चोळून पाहिल्यानंतरही जेव्हा टमरेलच दिसेना, तेव्हा आपण चाळीत नसून अपार्टमेंट संस्कृतीमध्ये आहोत, याचा पहिला साक्षात्कार झाला. तसाच घरात येऊन बेडरुमाच्या कोपऱ्यातील विधिगृहातच 'विधी'पूर्वक सगळे करायचे ही समज़ूत पक्की केली आणि बाथरुमात शिरलो. बरे, मुंबईला असताना, उरलीसुरली झोप आत पूर्ण होण्यापूर्वीच बाहेरून गोखले दार ठोठवायचा आणि त्याच्या "चलाऽऽऽ" ला "ह्ह्म्म्म्म्म्म्म्म्म्म्म्म" असे झोपून उठल्यावर आवाज़ाला जी नैसर्गिक धार येते, तिचे दणदणीत प्रत्युत्तर, आणि ज़ोडीला टमरेलभर पाणी त्याला ऐकू ज़ाईल इतपत वेगाने भस्सकन् ओतणे, अशा दुधारीने प्रत्युत्तर देऊन अस्मादिक बॅक टू घर. इथे तसे काही नाही. टू अँड अ हाफ़ बाथरूम म्हणजे काय हे बाहेरून कुणीच "चलाऽऽऽ" म्हणून ओरडले नाही की समज़ते. कारण आधीच आत कुणी असेल, तर दुसऱ्या बेडरुमातील विधिगृहात ज़ाता येते, किंवा अगदी वर्श्ट केसमध्ये तेही बिझी असेल, तर हॉलमधले अर्धे बाथरूम असतेच. वास्तविक हे जे अर्धे असते, त्याला बाथरूम म्हणणेही शास्त्रीयदृष्ट्या चुकीचे आहे. रोखठोक भाषेत फार फार तर त्याला "जेथे अंघोळ करता येत नाही असा संडास" असे म्हणता येईल आणि बेडरुमांतील विधिगृहांचीही तदनुसार जी करता येईल ती व्याख्या करता येईल. तांब्याभर पाणी मनसोक्त अंगावर घेणे, घसघसून साबण चोळणे आणि पाण्याच्या आवाज़ापेक्षाही मोठ्या आवाज़ात बाहेर ऐकू ज़ाईल इतक्या जोशात गाणे हेच आतापर्यंत अंगवळणी पडलेले. त्यामुळे शावर कर्टन लावलेले नाही, याची ज़ाणीव नाही; तशातच गरम-थंड पाणी कसे वापरायचे याचे ज्ञान नाही. जे दिसले ते रुचेल त्या बाज़ूला वळवले आणि शावर चालू झाला. भारतातून वर्षभरासाठी लागणारा हमामचा साठा आणल्याने शावरजेल कशाला वापरायचे?! अंघोळ उरकून नेहमीच्या सवयीने दोन हातांच्या अंगठ्यांवरून ज़ानवे फ़िरवत मुखाने गणपतीस्तोत्र चालू आणि हॉलमध्ये येरझाऱ्या. त्यातच "अबे साले ये क्या कर दिया यार!!!!!" अशी मित्राची किंकाळी ऐकून वर बेडरूममध्ये धावलो, तर बाथटबाच्या बाहेर माझ्या अंघोळीनंतर तयार झालेले तळे, आणि हातात ओलिचिंब झालेली स्वतःच्या शावरजेलची बाटली घेऊन उभा असलेला माझा बेडरुमी (अपार्टमेंटमध्ये एकत्र राहणारे ते रूमीज़ आणि जे एकच बेडरूम नि ऍटॅच्ड बाथरूम वापरतात, ते बेडरुमीज़) यांचे तसबिरीतल्या लक्ष्मीमातेप्रमाणे अगर सत्यनारायणाप्रमाणे झालेले दर्शन पाहून अमेरिकेतही माझ्या स्तोत्रपठणाचे सार्थक झाल्यासारखे वाटले. मग एका बाज़ूला माझ्या अमेरिकन अंघोळीबद्दलच्या (अ)ज्ञानाचा उद्धार आणि दुसऱ्या बाज़ूला शावर कर्टन्स म्हणजे काय, ते कसे, का वापरायचे, याबद्दलचे ज्ञानदान अशी दुहेरी शिक्षकी भूमिका बेडरुमीने पार पाडली. तळे उपसायचे काम अर्थातच मी केले.
जेवणाच्या (म्हणजे जेवायच्या नाही, जेवण तयार करायच्या!) पाळ्या ठरवल्यानंतर माझी पाळी होती, त्यावेळी स्वयंपाकघरात पदार्पण केले. कुकिंग रेंज, हॉटप्लेट वगैरे सगळे प्रकार नवीनच. सुदैवाने ते कसे वापरायचे, कुठले बटण कशासाठी कुठे वळवायचे, ओव्हन कसा वापरायचा, साफ़ करायचा वगैरे सगळ्या सूचना आयत्याच रेंजवरच लिहिलेल्या असल्याने फारशी अडचण आली नाही. तरीसुद्धा दोनवेळा कुकीज़ आणि चिकनचा कोळसा करून झालाच. सुदैवाने हे महापातक माझ्या एकट्याच्याच हातून घडले नसल्याने आम्हां चौघांची एकमेकांना सामुदायिक क्षमा मिळाली. अमेरिकन सरकारचे जनरल ऍम्नेस्टीचे धोरण आम्ही आमच्या अपार्टमेंटापासूनच राबवायला सुरुवात केली, असे म्हटले, तर ते वावगे ठरू नये. कार्पेटवर बसून जेवले, तर खरकटे आणि त्याहूनही महत्त्वाचे म्हणजे कार्पेट साफ़ कोण करणार, या भीतीने मांडी ठोकून जेवायची सवय मोडून, डायनिंग टेबलावर जेवायची सवयसुद्धा लावून घेतली. कुछ पाने के लिये (बहोत)कुछ खोना भी पडता है :(
दिवसांमागून दिवस ज़ाऊ लागले - अभ्यासालाही आणि स्वयंपाकघरात साठत चाललेल्या कचऱ्यालाही :D. त्यांचे परस्परांशी असलेले समप्रमाण कचराकुंडीतून बाहेर येऊन फ़्रीज़ज़वळची मोकळी ज़ागा, आणि नंतर घराचा दरवाज़ा उघडून आत शिरल्याशिरल्या जो शू रॅक आहे तो, इथवर सगळीकडे दिसू लागले. पिझ्झा बॉक्सेस, दुधाचे गॅलन्स, टोमॅटो प्युरीचे कॅन्स, अंड्याची टरफ़ले आणि असंख्य कागद नि किचन टिशूज़ यांच्यासाठी नसबंदी योजना असायला हवी होती की काय, असे वाटू लागले. आणि ज़सज़सा अभ्यास वाढत ज़ातो, तसतसे फ़्रीज़मधले खाणेही कमी होत ज़ाते. भाज्या, फळे दिसेनाशी होतात. दुधाचा शेवटचा गॅलन चालू झाला, की दुसऱ्या दिवशी प्यायचे ग्लासभर दूध आदल्या रात्रीच ग्लासात ओतून त्यावर "रिज़र्व्ह्ड" असा अलिखित शिक्का उमटवावा लागतो. ज्याच्या हाती ससा तो पारधी, तसे ज्याच्याकडे ग्लासभर दूध तो सावकार! सिंकमध्ये पडलेली घासायची भांडी आणि नुसता स्वयंपाकघरातलाच नाही तर एकूणाच घरातला कचरा, ही अभ्यास आणि वेळेची कमतरता यांची अनौरस अपत्ये आहेत. त्यांचे पालनपोषण करण्याची ज़बाबदारी आमच्यासारखे "बाळाचे बाप ब्रह्मचारी" मोठ्या आनंदाने पार पाडत असतात. या सत्रात मोज़ून दोन वेळा व्हॅक्यूम क्लीनर बाहेर आला होता. गणपतीबाप्पा आले होते तेव्हा आणि कुठूनशी अवदसा सुचून मालकीण स्वतः घरभाडे वसूल करायला येणार होती तेव्हा. आणि त्या दिवशी चक्क चक्क स्वयंपाकघरातल्या कचऱ्याचीही योग्य ती सोय करण्यात आली होती, असे समज़ले. ("असे समज़ते", असे म्हणायचे कारण म्हणजे तशी सोय लावण्यात माझा सहभाग़ नव्हता आणि त्या संध्याकाळी घरात पाऊल टाकल्यावर मला शू ऱॅकज़वळचे दुधाचे गॅलन्स दिसले नव्हते)
डिसेंबरमध्ये सत्रसमाप्ती असते, त्यावेळी तसेच त्याआधीच्या नोव्हेंबरात हॉलमध्ये पुस्तके, आईस्क्रीमच्या न घासलेल्या वाट्या, बुरसटलेली पिझ्झा स्लाइस आणि मॅगीचे रिकामे पाकीट, कोकाकोलाचा चिकट ग्लास, आणि चार दिवस बाउलमध्येच तळाशी राहून दगड झालेली दालफ़्राय, सहासात चमचे, चहाचे दोन कप, मोबाईल फ़ोन्सचे चार्जर्स, लॅपटॉप्स, म्युझिक सिस्टम यांच्या एकांत एक गुंतलेल्या अनेक वायरी, दप्तरं आणि लेक्चर नोट्स, पंधरा दिवस धुवायच्या राहिलेल्या जीन्स नि चार-एक अंडरवेअर्स, कोणाचा कोणता हे ओळखू न येणारे स्वेटर्स नि सोबत कधीकाळी पांढरे असलेले बनियन्स, यांपैकी काहीही किंवा सगळेच दिसत असते. फक्त रूमीज़ दिसत नाहीत. कोण कधी घरात असते, कोण कधी येतो, कधी ज़ातो, कधी झोपतो, काही पत्ता नसतो. घरी आल्यावर दहा पायऱ्या चढून बेडरुममध्ये ज़ाणेही जिवावर आलेले असते. मग कार्पेटवर किंवा सोफ़्यावरच ताणून द्यायची. बाहेर वज़ा एक आहे की वज़ा दोन अंश सेल्सिअस तापमान आहे, याचा झोपेवर परिणाम होऊ द्यायचा नसतो; तर झोपायला मिळते आहे, यातच सुख मानायचे असते. बऱ्याचदा तर आज़ूबाज़ूचे मित्रमैत्रिणी त्यांच्या कचऱ्यासकट येऊन अभ्यास करताना दिसतात. आतापर्यंत पार्ट्या, टाइमपास नि धांगडधिंग्यांसाठी फिरकणाऱी ही मंडळीच अपार्टमेंटमधले भाडेकरू असल्यासारखे वाटू लागतात. बहुदा याची ज़ाणीव त्यांनाही असावी म्हणूनच की काय, पण त्यांच्यातल्याच एकाने या महिन्याचे घरभाडे शेअर करण्याचीही तयारी दर्शवली. त्यातून आम्ही या वर्षी सिनिअर झाल्याने आमचे अपार्टमेंट म्हणजे वसाहतीतील सांस्कृतिक केंद्र, शिक्षण व व्यवसाय मार्गदर्शन केंद्र, भारतीय विद्यार्थी समाजकल्याण केंद्र वगैरे बरीच केंद्रे झाले आहे. त्यामुळे या सुविधांचा विनाशुल्क लाभ घेणाऱ्या विद्यार्थीजनांसाठी आमचे अपार्टमेंट हाच दिवसाचा शेवटचा मुक्काम असतो....... दुसऱ्या दिवशी डिपार्टमेंटला ज़ाण्यापूर्वी.